مدرسه ضیائیه معروف به زندان اسکندر

یزدفردا "علی آبادی :مدرسه ضیاییه یا همان زندان اسکندر واقع در محله فهادان شهر یزد خود حدیث مفصلی دارد برای کسانی که یزد را مقصد سفر خود قرار می دهند .

موقعيت مكاني:  خيابان امام خميني ، كوچه فهادان ، جنب بقعه دوازده امام

باني

 مولا نا ضياءالدين حسين رضي بن مولانا شرف الدين علي.

منابع تاريخي

            در كتب تاريخي مدون نسبت به زندان يا مدرسه بودن بنا نظرات متفاوت به چشم مي خورد . در كتاب جامع مفيدي ، از محل خاصي در عصر صفوي ياد مي كند كه به نام" زندان اسكندر" موسوم واز اشاره هاي اين كتاب بر مي آيد كه زندان اسكندر در محلة شهرستان واقع بوده است .

اين بنا در عصر صفوي بنايي بسيار مشخص وچشمگير بوده كه همگان آنرا مي شناختند .طبق اظهارات ايرج انتشار در كتاب يادگارهاي يزد اين بنا در عصر صفوي به نام زندان اسكندر در محلة شهرستان معروف وموجود بوده كه هم اكنون نيز به آن نام خوانده مي شود ، به عقيده ايشان امكان تغيير نام از بنايي به آن مشهوري در ظرف سيصد سال   ميسر نيست .

نكته قابل توجه آن است كه با تمام توضيحات از ناحية مؤلف يادگارهاي يزد ، اينكه باني بناي مذكور چه كسي بوده ودر چه زماني ساخته شده ، مجهول مي باشد .از طرفي دكتركريم پيرنيا مجموعة گنبد، خانه متصل به آن وحياط وپاياب موسوم به زندان اسكندر را مدرسه ضيائيه شهرستان مي دانند .

مدرسه مورد نظرطبق كتب تاريخ يزد وتاريخ جديد يزد ، از آثار ضياءالدين حسين رضي است كه در سال 631 به ساختن آن اقدام ورزيده وتوسط پسرانش در سال 705 به اتمام رسيده است .

بعلاوه مؤلف جامع مفيدي ، زندان اسكندر ومدرسه ضيائيه را جدا جدا ودو بناي مستقل معرفي كرده است .

ازاينرو قضاوت دربارة اينكه بناي مذكور در اصل كدام يك از بناها است بسيار دشوار مي باشد .

مشخصات

  مجموعه شامل ميانسرا ، ايوان درسه ضلع ، گنبد ، پاياب واتاقهاي متعدد مي باشد كه مي توان گنبد خانه موجود در بناي مذكور را قديمي ترين بخش مجموعه متصور شد .

اين گنبد خانه واقع در ضلع جنوب غربي و از خشت وگل ساخته شده است .پلان گنبد خانه مربع شكل  واندازه هريك ازاضلاع آن 8/8 متر است . گنبد نيم دايره  بنا به وسيله نيلپوش هاي چهار طرفه بر روي ديوار هاي رفيع و بلند بنا سوار شده  و فضاي چهار ضلعي را  به هشت و سپس شانزده ضلعي  تبديل ساخته است . به نظر پيرنيا ، فقط پوسته رويين گنبد آجري است . قطار بندي زيبايي با آجر دور تادور ساقه گنبد خود نمايي مي كند .

ورودي بنا واقع در ضلع غربي است كه با چندين پله به فضاي هشتي مانند سپس به ايوان راه مي يابد.

 حياط مدرسه مستطيل شكل بوده و در سه ضلع جنوبي ، شمالي و غربي آن ايوان هايي رفيع به چشم مي خورد .در اين بين ايوان ضلع غربي بنا از دو ضلع مذكور بلند تر مي باشد .غرفه هايي در دو طرف ايوان هاي هر دو ضلع ديده مي شود .

 ايوان ضلع شمالي به حياطي كوچك  باز مي شود كه دور تادور آن اتاق هايي كوچك و بالاتر از سطح حياط قرار گرفته است . بالاي اتاق انتهايي واقع در ضلع شمال شرقي بادگيري تعبيه شده كه امروزه نيز قابل استفاده مي باشد.

در ضلع شرقي بنا اتاقي مستطيل شكل با پوشش  سراسري طاق هاي گنبدي ( كلنبو) وتويزه وجود دارد كه امروزه راه ورودي آن به داخل بنا مسدود شده است .

درايوان شمالي، باقي ماندة دومحراب ودرايوان جنوبي يك محراب رفيع به چشم مي خورد .

اين بنا داراي پايابي است كه ورودي آن در ضلع شمال شرق مي باشد و دريچه فلزي نورگير آن در وسط صحن به چشم مي خورد .

معرفي تزئينات مدرسه ضيائيه

همانطور كه گفته شد فضاي زير گنبد از جمله بخش هاي اصيل عهد ايلخاني مي باشد كه انواع تزئينات در آن نقش بسته است . انواع آنها در بخش هاي مختلف بنا عبارت است از :

تزئينات سقف

  دورتا دور سقف باقي ماندة كتيبه اي به خط كوٿي مزهر به چشم مي خورد كه آسيب فراوان ديده است . بخش عظيمي از آن ريخته وپاك شده است و متاسفانه قابل خواندن نمي باشد. 

تزئينات نيلپوش و كمر زير گنبد

1ـ داخل نيلپوش ها ي اصلي نقش گل وبوته ( شبيه نقوش وموتيف هاي گچبري ) به صورت نقاشي به رنگ هاي آبي و سرخ اجرا شده است .

2ـ داخل طاق نماهاي كوچك زير گنبد و نغول هاي بالاي هر نيلپوش كتيبه هايي به خط كوفي تزئيني و به رنگ  لاجورد كار شده كه متاسفانه به علت ريزش ومحوشدن " الحمدلله " و " الشكرلله " قابل خواندن مي باشند.

3ـ داخل يك نوار همانند آنچه كه در بقعة شاه كمال ، گنبد هشت وسيد ركن الدين ملاحظه شد ،  كتيبه اي به خط كوفي مزهر وبه رنگ آبي لاجورداجرا شده است  .

تزئينات ديوار ها ديوارها توسط طاق نماهايي به شكل خنچه پوش تخت  به سه بخش پهن مياني وباريك طرفين تقسيم شده اند. بر روي لبه مياني اين تزئينات گلدان هايي برجسته كار شده است . اين بنا مانند ساير بناهاي مشابه  ، بوسيلة اندود گچ يكپارچه سفيد شده است .

تزئينات محراب زير گنبد و ايوان جنوبي

          محراب رفيع اين بنا در دو طبقه اجرا شده است . خانه هاي مقرنس ساده ويكنواخت بوده واز برجستگي وجلو آمدگي كمي برخوردار است . نقش سرمه دان در وسط خانه ها به چشم مي خورد . دو طرٿ محراب گلدانهايي شبيه وهماهنگ با تزئينات گلدان مانند استٿاده شده برروي ديواره ديده مي شود . بعد از كار سرتا سر محراب توسط اندود گچ سفيد كاري شده است .

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا